در دنیای تجهیزات صنعتی و نیروگاهی، موتورهای دیزل به‌عنوان قلب تپنده ماشین‌آلات، ژنراتورها، کامیون‌ها، ماشین‌آلات سنگین و حتی برخی کشتی‌ها شناخته می‌شوند. این موتورها به‌خاطر دوام، قدرت و مصرف بهینه، محبوبیت زیادی دارند. اما مانند هر سیستم مکانیکی دیگری، با چالش‌ها و مشکلات خاص خود روبه‌رو هستند. یکی از رایج‌ترین و در عین حال آزاردهنده‌ترین مشکلات، هوا گرفتن موتور دیزل است. هوا گرفتن سیستم سوخت‌رسانی در موتورهای دیزلی، مشکلی است که ممکن است منجر به روشن نشدن موتور، خاموش شدن ناگهانی، لرزش‌های شدید، افزایش مصرف سوخت و حتی آسیب به قطعات گران‌قیمتی مانند پمپ گازوئیل یا انژکتورها شود. شناخت دلایل بروز این مشکل، اولین قدم برای پیشگیری و رفع اصولی آن است. در این مقاله به‌صورت کاملاً تخصصی و گام‌به‌گام به بررسی عوامل هوا گرفتن موتور دیزل، نشانه‌های بروز آن، راهکارهای پیشگیری، روش هواگیری و نکات حرفه‌ای نگهداری می‌پردازیم. اگر صاحب یا مسئول نگهداری ژنراتور، ماشین سنگین یا هر نوع موتور دیزلی هستید، این مطلب برای شما ضروری است. با راد دیزل همراه باشید.
هوا گرفتن موتور دیزل یعنی چه؟ آشنایی با مفهوم دقیق و پیامدهای فنی آن
پیش از ورود به دلایل، باید بدانیم که اصلاً منظور از هوا گرفتن در موتور دیزلی چیست. سیستم سوخت‌رسانی موتور دیزل به‌گونه‌ای طراحی شده که گازوئیل از مخزن به‌صورت پیوسته و تحت فشار وارد پمپ و سپس انژکتورها می‌شود. در این مسیر، وجود هر نوع گاز یا هوای غیرقابل‌احتراق می‌تواند باعث ایجاد اختلال در تزریق صحیح سوخت به داخل سیلندرها شود.
زمانی که هوا وارد مسیر سوخت‌رسانی می‌شود، فشار لازم برای تزریق گازوئیل کاهش یافته و مخلوط سوخت و هوا به‌درستی نمی‌سوزد. این وضعیت منجر به موارد زیر خواهد شد:
- روشن نشدن موتور یا دیر روشن شدن آن
- خاموش شدن ناگهانی در حین کار
- لرزش‌های شدید و ناپایداری موتور
- افزایش دمای موتور
- خروج دود سفید یا خاکستری
- آسیب به پمپ انژکتور، انژکتورها یا سوپاپ‌ها
بنابراین، هوا گرفتن موتور دیزل فقط یک مسئله جزئی نیست؛ بلکه می‌تواند به مشکلات جدی و پرهزینه منجر شود.
دلایل اصلی هوا گرفتن موتور دیزل؛ از اشتباهات رایج تا مشکلات فنی پنهان
عوامل متعددی می‌توانند باعث ورود هوا به سیستم سوخت موتور دیزل شوند. در ادامه مهم‌ترین و رایج‌ترین آن‌ها را به تفکیک بررسی می‌کنیم:
- تعویض نادرست فیلتر سوخت:
یکی از رایج‌ترین دلایل هوا گرفتن موتور دیزل، تعویض فیلتر گازوئیل بدون رعایت مراحل صحیح هواگیری است. بسیاری از کاربران بدون پر کردن اولیه فیلتر یا بستن مناسب پیچ‌های هواگیری، فیلتر را نصب می‌کنند. این کار باعث ورود هوا به خطوط سوخت‌رسانی می‌شود. - خالی شدن کامل مخزن گازوئیل:
اگر موتور دیزل شما تا مرحله خشک شدن کامل مخزن کار کرده باشد، قطعاً هوا به‌جای گازوئیل وارد سیستم شده است. در این حالت حتی پس از پر شدن مجدد مخزن، باید حتماً هواگیری انجام شود. - شل بودن یا نشتی در اتصالات سوخت:
حتی کوچک‌ترین نشتی در مسیر شیلنگ‌های سوخت یا واشرهای اطراف فیلتر می‌تواند باعث مکش هوا در حین کار موتور شود. در سرعت پایین این نشتی شاید دیده نشود، اما در دور بالا اختلال ایجاد می‌کند. - استفاده از شیلنگ یا اتصالات بی‌کیفیت:
اتصالات پلاستیکی یا شیلنگ‌های بی‌کیفیت، خشک شده یا قدیمی، در اثر ارتعاشات موتور دچار ترک‌های ریز شده و از همان نقاط، هوا وارد مدار سوخت می‌شود. - پمپ گازوئیل معیوب یا نیم‌سوز:
پمپ‌های گازوئیل که قدرت مکش خود را از دست داده‌اند، نمی‌توانند سوخت را با فشار مناسب منتقل کنند و در نتیجه هوا وارد مدار می‌شود. این مشکل معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شود. - وجود آلودگی یا آب در مخزن سوخت:
آب یا رسوبات در مخزن گازوئیل می‌توانند جریان یکنواخت سوخت را مختل کرده و باعث حباب هوا در مدار شوند. به‌ویژه در مناطق مرطوب یا شرایط نگهداری بد، این مسئله جدی‌تر است.
نشانه‌هایی که نشان می‌دهد موتور دیزل شما هوا گرفته است
در صورتی که سیستم سوخت دچار هوا شده باشد، موتور دیزل رفتار متفاوتی از حالت عادی از خود نشان می‌دهد. به نشانه‌های زیر توجه کنید:
- موتور استارت می‌خورد اما روشن نمی‌شود
- بعد از چند دقیقه کار کردن، به‌طور ناگهانی خاموش می‌شود
- صدای تق‌تق یا ریپ‌زدن در زمان گاز دادن
- افزایش دمای موتور بدون دلیل ظاهری
- کاهش توان موتور یا عدم پاسخ به گاز
- خروج دود سفید یا خاکستری، مخصوصاً در استارت سرد
در این شرایط، به‌جای تلاش برای روشن کردن مجدد، ابتدا باید فرآیند هواگیری انجام شود.
مطالب بیشتر: واتر پمپ دیزل ژنراتور
راهکارهای عملی برای پیشگیری از هوا گرفتن موتور دیزل
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. برای جلوگیری از هوا گرفتن موتور دیزل، رعایت چند نکته ساده ولی حیاتی می‌تواند بسیار مؤثر باشد:
- فیلترهای گازوئیل را همیشه با سوخت پر و با دقت نصب کنید
- شیلنگ‌ها و اتصالات را به‌صورت دوره‌ای بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید
- از گازوئیل باکیفیت و بدون آب و رسوب استفاده کنید
- پس از هر بار تعویض فیلتر، حتماً سیستم را هواگیری کنید
- مخزن سوخت را هیچ‌گاه کاملاً خالی نکنید
- در تعمیرات از قطعات اصلی و باکیفیت استفاده نمایید
روش کلی هواگیری سیستم سوخت موتور دیزل
در صورتی که موتور دیزل شما هوا گرفته است، باید سیستم سوخت آن را به‌صورت دستی یا با استفاده از پمپ پرایمر هواگیری کنید. مراحل کلی به شرح زیر است:
- مخزن را پر و مسیر سوخت را بررسی کنید
- پمپ دستی یا اهرم پرایمر را چندین مرتبه فشار دهید تا سوخت در مدار بچرخد
- پیچ‌های هواگیری بالای فیلتر را باز کرده و اجازه دهید هوا خارج شود
- در صورت نیاز، مهره‌های انژکتور را باز کرده و با استارت زدن، هوا را خارج و سپس مهره‌ها را ببندید
- موتور را استارت بزنید و صدا، دود و عملکرد را بررسی کنید
اشتباهات رایج هنگام تعویض فیلتر یا سرویس که باعث هوا گرفتن می‌شود
- نصب فیلتر خشک بدون پر کردن اولیه
- نبستن کامل پیچ‌های هواگیری
- استفاده از فیلترهای غیراستاندارد
- محکم نکردن مهره‌های انژکتور پس از هواگیری
- صرف‌نظر کردن از بررسی اتصالات پس از نصب
سخن پایانی
علت هوا گرفتن موتور دیزل را باید جدی گرفت. این اتفاق نه‌تنها عملکرد موتور را مختل می‌کند، بلکه در صورت تکرار یا بی‌توجهی، باعث آسیب به سیستم سوخت‌رسانی، بالا رفتن مصرف سوخت، کاهش راندمان و افزایش هزینه‌های نگهداری می‌شود. خوشبختانه با کمی دقت در نصب فیلترها، بررسی دوره‌ای اتصالات و استفاده از سوخت تمیز، می‌توان به‌سادگی از این مشکل پیشگیری کرداگر با این مشکل مواجه شدید، راه‌حل اصلی هواگیری است که باید با دقت و بر اساس دستورالعمل سازنده انجام شود. در صورت تکرار بیش از حد، بهتر است سیستم را توسط متخصص بررسی کرده و قطعاتی مانند پمپ یا فیلترها را سرویس یا تعویض کنید.
سوالات متداول
- آیا تعویض فیلتر سوخت بدون هواگیری می‌تواند به موتور آسیب بزند؟
بله، ورود هوا به سیستم بدون خروج صحیح، می‌تواند به پمپ یا انژکتورها آسیب وارد کند. - چند بار هواگیری برای رفع کامل مشکل کافی است؟
معمولاً یک بار کافی است، اما در برخی موارد نیاز به تکرار در مهره‌های انژکتور وجود دارد. - آیا می‌توان از روشن بودن موتور برای خروج هوا استفاده کرد؟
در بعضی مدل‌ها بله، اما در اغلب موتورهای دیزلی بهتر است هواگیری قبل از استارت انجام شود. - آیا کیفیت پایین گازوئیل باعث هوا گرفتن می‌شود؟
بله، وجود رسوب یا آب در سوخت می‌تواند موجب ایجاد حباب هوا در مسیر سوخت شود. - چطور از سالم بودن پمپ سوخت مطمئن شویم؟
در صورت کاهش قدرت مکش یا هوا گرفتن مکرر، تست پمپ با گیج فشار ضروری است.